Ongeveer 50 Ma geleden, in het midden van het Tertiair (66-2,6 Ma) brak in Duitsland (en Frankrijk) een periode van intensief vulkanisme aan die, onderbroken door langdurige perioden van inactiviteit, met de uitbarsting van de Ulmener Maar zou voortduren tot 10.900 jaar geleden. De Midden-Europese vulkaangebieden zijn ontstaan midden op de Europese continentale plaat (continentale intraplaat-vulkanisme). Gebruik makend van oude en nieuwe breukzones in de ondergrond, steeg het magma vanuit de aardmantel door het grond- en dekgebergte naar het oppervlak, tot ca. 10 Ma geleden. Na een lange rustperiode ontstonden er in het Kwartair 350 nieuwe vulkanen. De op een na jongste uitbarsting vond plaats in de Oost-Eifel met de Laacher See-vulkaan (12.900 jaar geleden). Het was de grootste uitbarsting in de jongere geschiedenis van Midden-Europa.
De Midden-Europese vulkanen komen in twee geotektonische situaties voor:
- opgeheven en nog stijgende ‘oude’ massieven, zoals het Boheemse Massief, het Rijnse Schild en het Franse Centraal Massief (met o.a. de Hoch-Eifel, Siebengebirge, Westerwald en Chaine des Puys). De opheffing van een massief leidt vaak tot het ontstaan van oude en nieuwe breuken, waardoor magma omhoog kan komen.
- tektonische slenken/riftzones, met name het Noordwest-Europese (Kenozoische) Riftsysteem, zoals de Hessische slenk, de Egerslenk en de Boven-Rijnslenk (met o.a. de Vogelsberg en Kaiserstuhl). Slenkvorming wordt veroorzaakt door rek in de aardkorst, waardoor magma uit de aardmantel omhoog kan komen.
De ligging van de jonge Europese vulkaangordels aan de N/NW buitenrand van de Alpen is door een aantal riftstructuren en oude Variskische massieven met elkaar verbonden. Door het ontstaan van de Alpiene orogenese botste de Afrikaanse plaat tegen de Euraziatische plaat, waardoor het oude Variskische massieven in 2 fasen werden opgeheven: een in het Vroeg-Tertiair (Eoceen) en een in het Midden-Tertiair ( Oligoceen). Beide tektonische perioden werden gevolgd door intensief vulkanisme.
Tijdens de lezing zullen we vooral ingaan op het Eifel-vulkanisme van de (Tertiaire) Hoch-Eifel (45-35 Ma geleden) en de (Kwartaire) West- en Oosteifel, onderbroken door lange inactieve perioden. Na een pauze van ruim 10 Ma geleden brak in de Eifel een nieuwe periode van intensief vulkanisme aan. De eerste Kwartaire vulkanen ontstonden750.000 jaar geleden, als gevolg van een periodieke opheffing van het Rijn-Leisteenplateau (ca 1 mm p/j).
Vulkanische thema’s die aan de orde komen tijdens de lezing:
- Vulkanisme en platentektoniek
- Vulkanen en vulkanisme in Midden-Europa > Duitsland
- Tertiaire en Kwartaire vulkanen van de Eifel: Hoch-, West- en Oost-Eifel
- Slakkenkegels, maar-vulkanen en lavastromen in de West-Eifel
- Puimsteen-erupties en lavakoepels in de Oost-Eifel
- De mega-uitbarsting van de Laacher See-vulkaan in het Laat-Glaciaal
- Vulkanen in de Eifel: actief, slapend of uitgedoofd?
